Ngày 20/9/1977, tại phiên họp lần thứ 32 Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, Việt Nam được chính thức công nhận là thành viên thứ 149 của tổ chức đa phương lớn nhất thế giới này, tổ chức đóng vai trò trung tâm trong xây dựng luật pháp quốc tế, gìn giữ hòa bình, ngăn ngừa xung đột và ứng phó với các thách thức toàn cầu. Cột mốc lịch sử ấy có ý nghĩa chính trị - pháp lý quan trọng, khẳng định vị trí đầy đủ của một nước Việt Nam độc lập, thống nhất trên trường quốc tế, mở ra một thời kỳ phát triển mới của nước ta.
Những dấu ấn quan trọng
9 giờ sáng ngày 20/9/1977, Lễ thượng cờ Việt Nam được chính thức tổ chức tại trụ sở Liên Hợp Quốc (LHQ).
Giai đoạn 1977-1986, LHQ đã tích cực giúp Việt Nam giải quyết những khó khăn sau chiến tranh và hỗ trợ nhân đạo, sau đó mở rộng hỗ trợ sang tăng cường thể chế, chính sách, bảo trợ xã hội, y tế, giáo dục, nông nghiệp...
Từ năm 1986-2006, đây là giai đoạn Việt Nam thực hiện đường lối đổi mới, theo đó nhiệm vụ quan trọng hàng đầu là tiến hành đổi mới chính sách kinh tế, chính sách xã hội. Cho tới cuối những năm 1980, LHQ chiếm tới gần 60% tổng số viện trợ cho Việt Nam ngoài nguồn từ các nước xã hội chủ nghĩa. Trong giai đoạn này, viện trợ không hoàn lại của LHQ cho Việt Nam đạt trên 630 triệu USD. Từ đầu những năm 1990, nhiều nước trong Tổ chức hợp tác và phát triển (OECD), các tổ chức tài chính quốc tế và khu vực nối lại viện trợ cho Việt Nam nhưng LHQ vẫn chiếm 30% viện trợ kỹ thuật từ bên ngoài.
Giai đoạn 1997-2000, LHQ dành ưu tiên cho các lĩnh vực xóa đói giảm nghèo và các chính sách xã hội; cải cách và quản lý phát triển; quản lý môi trường và tài nguyên thiên nhiên; và điều phối viện trợ, quản lý nhà nước và huy động nguồn lực.
Giai đoạn hợp tác 2001-2011, LHQ có ba ưu tiên chính là thúc đẩy hơn nữa cải cách, xóa đói giảm nghèo và phát triển bền vững. Theo đề nghị của Chính phủ Việt Nam, LHQ chuyển mạnh hướng hỗ trợ kỹ thuật sang hỗ trợ các biện pháp cải cách về chính sách và thể chế kinh tế, doanh nghiệp nhà nước, hành chính công, luật pháp, lập kế hoạch đầu tư công, phát triển hệ thống ngân hàng, đồng thời mở rộng sang các lĩnh vực khác phòng chống HIV/AIDS và các bệnh hiểm nghèo; hỗ trợ thực hiện quy chế dân chủ cơ sở, thực hiện quyền bình đẳng nam nữ, tổ chức hàng năm Hội nghị Nhóm tư vấn các nhà tài trợ... Tháng 5/2006, Tổng Thư ký LHQ Kofi Annan thăm Việt Nam.
Thực hiện chính sách đối ngoại đa phương hoá, đa dạng hóa quan hệ quốc tế, làm bạn với tất cả các nước, Việt Nam đã tranh thủ diễn đàn LHQ làm cơ sở để tăng cường quan hệ với các tổ chức trong hệ thống này, mở rộng quan hệ song phương và đa phương với các nước và tổ chức quốc tế. Hoạt động nổi bật nhất trong giai đoạn này là Việt Nam đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ làm Uỷ viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ nhiệm kỳ 2008-2009. Việt Nam cũng tham gia đầy đủ và thực chất vào các cơ chế hoạch định chính sách của LHQ, như việc Việt Nam giữ chức Phó Chủ tịch Đại hội đồng LHQ năm 1997, tham gia Hội đồng Kinh tế Xã hội của Liên hợp quốc (ECOSOC) (1998-2000), hoàn thành trước hạn 5/8 các Mục tiêu Thiên niên kỷ (MDG). Trong giai đoạn này, Việt Nam đã tích cực phối hợp với các tổ chức phát triển LHQ thực hiện thí điểm sáng kiến “Một Liên hợp quốc”, được cộng đồng các nhà tài trợ đánh giá cao.
Giai đoạn 2012-2016, chính phủ Việt Nam và LHQ tích cực phối hợp triển khai Kế hoạch chung của LHQ trong khuôn khổ Sáng kiến Thống nhất Hành động - Một LHQ (DaO), định hướng phù hợp với dự thảo Kế hoạch Phát triển kinh tế xã hội (SEDP) và Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội (SEDS) của Việt Nam. Kế hoạch chung này ưu tiên 3 lĩnh vực trọng tâm chính là: Chất lượng tăng trưởng, bảo trợ xã hội và tiếp cận các dịch vụ xã hội; tăng cường tiếng nói và nâng cao quản trị công. Một cấu phần quan trọng của Sáng kiến Thống nhất Hành động - Một LHQ là Một Ngôi nhà chung, được cụ thể hóa bằng việc xây dựng Ngôi nhà Xanh chung LHQ tại Hà Nội. Đây là Ngôi nhà chung LHQ đầu tiên thân thiện với môi trường, được khánh thành nhân dịp Tổng Thư ký LHQ Ban Ki-Moon thăm Việt Nam vào tháng 5/2015. Là một trong tám nước thí điểm triển khai Sáng kiến Thống nhất hành động trên thế giới; sáng kiến này đã đóng góp vào việc nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường gắn kết hệ thống của các tổ chức LHQ tại Việt Nam.
Trong giai đoạn này, Việt Nam cũng đã hoàn thành tốt vai trò thành viên Hội đồng Nhân quyền (nhiệm kỳ 2014-2016) và thành viên của ECOSOC (nhiệm kỳ 2016-2018). Việt Nam bắt đầu cử lực lượng tham gia các hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ và đóng góp vào các hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ với 29 đoàn hỗ trợ đến Nam Sudan và Cộng hòa Trung Phi kể từ năm 2014.
Trong khuôn khổ Sáng kiến Một LHQ đã được ký tháng 7/2017, Việt Nam và LHQ đã tích cực triển khai Kế hoạch Chiến lược chung giai đoạn 2017-2021. Chương trình này bao gồm bốn lĩnh vực ưu tiên: Đầu tư vào Con người; Đảm bảo thích ứng với Biến đổi Khí hậu và phát triển môi trường bền vững; Thúc đẩy sự Thịnh vượng và Quan hệ Đối tác; Tăng cường Công lý, Hòa Bình và Quản trị toàn diện. Tổng ngân sách của Chương trình này là hơn 423 triệu USD.
Hiện nay, Việt Nam đang phối hợp với Văn phòng Điều Phối viên LHQ, các quỹ, chương trình LHQ hoàn thiện Khung hợp tác phát triển bền vững Việt Nam - LHQ giai đoạn 2022-2026 và các Chương trình quốc gia hợp tác giữa Việt Nam và Chương trình Phát triển LHQ (UNDP), Quỹ Dân số LHQ (UNFPA) và Quỹ Nhi đồng LHQ (UNICEF) giai đoạn 2022-2026.
Về phòng chống đại dịch COVID-19, Việt Nam được Tổ chức Y tế thế giới đánh giá là một trong những quốc gia có nhiều nỗ lực trong kiểm soát dịch bệnh; thống nhất với đề xuất của Việt Nam, Đại hội đồng LHQ đã thông qua Nghị quyết chọn ngày 27/12 hàng năm là Ngày quốc tế Phòng chống dịch bệnh.
Nâng cao vị thế, hình ảnh của Việt Nam trên trường quốc tế
45 năm qua, hợp tác giữa Việt Nam và Liên Hợp Quốc (LHQ) có ý nghĩa to lớn từ giai đoạn tái thiết đất nước sau chiến tranh đến thời kỳ phá thế bao vây cấm vận và từng bước hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Hợp tác Việt Nam - LHQ đạt kết quả tốt và có tác dụng tích cực, vừa đáp ứng được yêu cầu, lợi ích của Việt Nam trong từng giai đoạn, vừa góp phần tăng cường vai trò, tiếng nói và dấu ấn đóng góp của Việt Nam tại LHQ.
Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng tiếp tục khẳng định đường lối đối ngoại của Việt Nam là: Thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại. Bảo đảm cao nhất lợi ích quốc gia - dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương LHQ và luật pháp quốc tế.
Chuyến thăm đầu tiên của Thủ tướng Phạm Minh Chính tới LHQ vào tháng 5/2022 khẳng định cam kết của Việt Nam là người bạn và thành viên tích cực và có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế; cam kết sẽ tiếp tục phát huy vai trò, đóng góp tích cực và xây dựng hơn nữa vào công việc chung của LHQ ở cả 3 trụ cột an ninh - chính trị, phát triển và quyền con người.
Sự vươn lên mạnh mẽ và tham gia ngày càng chủ động, tích cực và đóng góp hiệu quả của Việt Nam, đặc biệt là thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), cam kết mạnh mẽ về ứng phó với biến đổi khí hậu, tham gia hoạt động gìn giữ hoà bình LHQ, hoàn thành xuất sắc nhiều trọng trách quốc tế, các lãnh đạo LHQ coi Việt Nam là bạn, là đối tác quan trọng, thành viên có trách nhiệm của LHQ và khẳng định các cơ quan LHQ sẽ tiếp tục đồng hành, tích cực hỗ trợ Việt Nam trong các lĩnh vực mà Việt Nam ưu tiên như ứng phó và phục hồi bền vững sau đại dịch, phát triển kinh tế xanh và chuyển đổi năng lượng sạch, chống biến đổi khí hậu, chuyển đổi số, rà phá bom mìn và khắc phục hậu quả chiến tranh. Việt Nam được LHQ và cộng đồng quốc tế đánh giá là một điển hình thành công trong việc thực hiện các Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ và là một quốc gia quyết tâm và nghiêm túc thực hiện Chương trình nghị sự 2030 về phát triển bền vững và Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu.
Năm 2022 là một năm có nghĩa quan trọng, đánh dấu 45 năm quan hệ hợp tác Việt Nam - Liên Hợp Quốc và là năm đầu tiên triển khai Khung hợp tác phát triển bền vững Việt Nam - Liên Hợp Quốc giai đoạn 2022-2026. Việt Nam đã và đang đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng tại các cơ quan LHQ như thành viên Hội đồng khai thác Liên minh Bưu chính Thế giới (UPU) nhiệm kỳ 2022-2025, Hội đồng Thống đốc cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) nhiệm kỳ 2021-2023, các cơ quan điều hành và chuyên môn của Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa (UNESCO), Ủy ban Luật pháp quốc tế (ILC) nhiệm kỳ 2017-2021 và 2023-2027; đang đẩy mạnh vận động ứng cử làm thành viên Hội đồng Nhân quyền LHQ nhiệm kỳ 2023-2025, một số cơ chế của LHQ như Ủy ban Ranh giới thềm lục địa (CLCS) nhiệm kỳ 2023-2028, Ủy ban pháp lý và kỹ thuật của Cơ quan quyền lực đáy đại dương (LTC) nhiệm kỳ 2023-2027.
Sự tham gia của Việt Nam vào các tổ chức của LHQ, cũng như đóng góp cho hoạt động chung của LHQ đang gửi thông điệp mạnh mẽ về tầm nhìn, định hướng, khát vọng phát triển của đất nước trong giai đoạn mới; thể hiện rõ nét chủ trương đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương, thực hiện tốt các trọng trách quốc tế. Qua đó, lan tỏa thông điệp về một đất nước Việt Nam yêu chuộng hoà bình, năng động, đổi mới và sẵn sàng đóng góp nhiều hơn nữa cho công việc chung, vì hoà bình, an ninh và phát triển trên thế giới.
Vinh Quang