Theo truyền thuyết, Lạc Long Quân và Âu Cơ được xem như là thủy tổ người Việt, cha mẹ của các Vua Hùng. Thời kỳ Hùng Vương là một giai đoạn rất quan trọng trong lịch sử dân tộc. Chính thời kỳ này đã xây dựng nên một nền tảng của dân tộc Việt Nam, nền tảng văn hóa Việt Nam và truyền thống yêu nước. Ngày giỗ tổ Hùng Vương đã được công nhận là một trong những ngày Quốc lễ của Việt Nam, thể hiện rõ đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Nhân dân Việt Nam có câu lưu truyền từ xa xưa: “Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba”. Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương, để hòa cùng lòng tưởng nhớ của hàng triệu người con đất Việt hướng về tổ tiên dựng nước; kỳ sĩ Phong Thần khắp nơi trong Tam Giới cũng chuẩn bị những chiếc bánh chưng, bánh tét để tỏ lòng thành kính hướng về các bậc tổ tiên. Theo sách Hùng Vương và Lễ hội Đền Hùng thì xưa kia việc Giỗ Tổ cử hành vào ngày 12/3 âm lịch, thường thì con cháu ở xa về làm giỗ trước một ngày. Đến thời nhà Nguyễn, định lệ 5 năm mở hội lớn một lần. Hội lớn có quan triều đình, quan hàng tỉnh về làm chủ tế và thường chọn ngày 10/3 âm lịch để Giỗ Tổ. Vào những năm hội chính, sau phần tế lễ của triều đình thì diễn ra phần hội của dân gian.
Lễ rước kiệu từ Đền Trung qua cầu long mạch tại Lễ Giỗ tổ Hùng Vương năm Nhâm Dần 2022.
Sau ngày Cách mạng Tháng Tám thành công năm 1945, ngày 18/2/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh 22/SL-CTN công nhận Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương hằng năm. Từ đó đến nay, dù trong những năm tháng kháng chiến cứu nước cũng như sau khi hòa bình lập lại, đất nước thống nhất, ngày 10 tháng 3 năm nào chính quyền và Nhân dân vùng đất Tổ cũng kính cẩn làm lễ dâng hương, có đại diện của Nhà nước về dự. Và trong một lần về thăm Đền Hùng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ân cần căn dặn đồng bào, chiến sĩ: “Các vua Hùng đã có công dựng nước, Bác cháu ta phải cùng nhau giữ lấy nước”. Năm 1990, Đảng và Nhà nước chính thức quyết định lấy Ngày Giỗ Tổ hằng năm là ngày lễ lớn của đất nước. Đến ngày 23/8/2001, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa -Thể thao và Du lịch) ban hành Quyết định số 39/2001/QĐ-BVHTT, quy định cụ thể về việc tổ chức lễ Giỗ Tổ trên cả nước. Theo văn bản này, lễ Giỗ Tổ được tổ chức vào ngày mồng 10 tháng 3 âm lịch tại nơi thờ tự chính thức của các Vua Hùng (Khu di tích lịch sử Đền Hùng thuộc tỉnh Phú Thọ). Đến ngày 02/4/2007, Quốc hội và Chính phủ quyết định lấy ngày 10/3 âm lịch hàng năm là ngày Giỗ Tổ Hùng Vương. Ngày này được xem là ngày Quốc lễ, thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước với lịch sử văn hoá dân tộc. Trong ngày lễ này, Nhân dân ở khắp mọi miền đất nước, người Việt Nam ở nước ngoài có thể hành hương về miền Đất Tổ để cúng giỗ. Còn tại các đền thờ Vua Hùng và những nhân vật có công với đất nước dưới thời đại Hùng Vương, cộng đồng người Việt ở Việt Nam, Việt kiều hiện đang sinh sống ở nước ngoài, tùy theo điều kiện từng địa phương, con cháu có thể tổ chức nghi thức giỗ vọng, cùng hướng về vùng trung du phía bắc - nơi đặt đền thờ các Vua Hùng để khấn vọng, tưởng nhớ đến tổ tiên, cội nguồn chung của cả dân tộc.
Ở tỉnh ta, hàng năm Lễ hội Giỗ tổ Hùng Vương được long trọng tổ chức tại Đền thờ Âu Lạc - Khu Du lịch thác Prenn, thành phố Đà Lạt. Bên cạnh nghi thức tế lễ truyền thống, đám rước, dâng cúng lễ vật, dâng hương tại Đền Trung - Thượng - Hạ và Đền thờ Mẹ Âu Lạc, nhiều hoạt động cũng diễn ra sôi nổi nhằm tôn vinh giá trị tín ngưỡng thờ cúng vua Hùng, tưởng nhớ cội nguồn dân tộc, bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc các vua Hùng đã có công dựng nước và các bậc tiền nhân kiên cường chống giặc ngoại xâm giữ nước, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, bồi đắp tinh thần đại đoàn kết dân tộc; đồng thời, giới thiệu những tinh hoa văn hóa truyền thống dân tộc như nghi thức cúng tế, đám rước, trò chơi dân gian, diễn xướng dân gian, ẩm thực dân gian góp gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Giỗ Tổ Hùng Vương là một hình thức biểu hiện tình yêu nước nồng nàn của dân tộc Việt Nam, thể hiện sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, là điểm hội tụ văn hoá tâm linh của người Việt Nam từ bao đời nay. Đây cũng là một tín ngưỡng, một mỹ tục độc đáo, là nếp sống đầy bản sắc và bản lĩnh, trở thành biểu tượng cho ý chí và tinh thần của dân tộc Việt Nam trên chặng đường dựng nước và giữ nước trong suốt 4.000 năm lịch sử. Giỗ Tổ Hùng Vương là một hoạt động mang tính truyền thống, có ý nghĩa giáo dục đối với toàn thể Nhân dân Việt Nam. Là sự khẳng định lòng yêu nước, hướng về tổ tiên, hướng về cội nguồn, là động lực tinh thần góp phần tạo nên sức mạnh đại đoàn kết toàn dân cùng vượt qua những gian lao, khắc nghiệt của chiến tranh, thiên tai, khó khăn; củng cố niềm tin cho cộng đồng để cùng nhau hướng tới tương lai, xây dựng đất nước Việt Nam ngày càng giàu mạnh hơn, to đẹp hơn.
Lê Vân