Trước tác động của cuộc sống hiện đại đã làm một số phong tục, tập quán, nhất là văn hóa các dân tộc thiểu số (DTTS) gốc bản địa: K’Ho, Mạ, Chu Ru mai một. Trước thực trạng này, nhiều năm qua, lãnh đạo tỉnh và ngành Văn hóa Lâm Đồng đã có nhiều nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các DTTS ở địa phương.
Hoạt động văn hóa cộng đồng được nam,nữ thành niên DTTS yêu thích. Ảnh. T.D.H
1. Thực trạng quản lý văn hóa ở Lâm Đồng
Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du Lịch (VHTTDL) Lâm Đồng, trong cộng đồng các DTTS còn lưu giữ số di sản văn hóa, nhất là các lễ hội dân gian, lễ hội văn hóa truyền thống. Song, một số lễ hội có tính kết cấu cộng động cao đã mai một, cần phục dựng, nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa đặc sắc bản địa.
Về văn hóa phi vật thể; hiện còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa khá đặc sắc; đó là văn hóa cồng chiêng, trường ca, chuyện kể, sử thi, dân ca (yal yau), dân vũ…. Đặc biệt, hệ thống các lễ hội hiện còn khá phong phú, biểu thị sự đa dạng về tín ngưỡng đa thần của các tộc người DTTS gốc Tây Nguyên như: Lễ mừng lúa mới; lễ xin tuốt lúa; lễ đặt tên cho đứa trẻ mới sinh của người Mạ; lễ cúng các vị thần nông nghiệp; đặc biệt, lễ cúng bến nước là lễ hội tâm linh quan trọng nhất của các tộc người K’Ho, Chu Ru…
Về văn hóa vật thể; theo thống kê toàn tỉnh có 37 di tích được xếp hạng; trong đó, có 2 di tích quốc gia đặc biệt, 20 di tích cấp quốc gia, 16 di tích cấp tỉnh; 14 di tích danh lam thắng cảnh và 2 di tích lịch sử cách mạng. Trên địa bàn tỉnh còn có nhiều di tích lịch sử, văn hóa, thắng cảnh: Di tích Quốc gia đặc biệt Cát Tiên, Di tích lịch sử Quốc gia Nhà Lao thiếu nhi Đà Lạt, Di tích lịch sử Kháng chiến Khu VI… đã được đầu tư tôn tạo với kinh phí hơn 173 tỷ đồng. UBND tỉnh Lâm Đồng đã lập dự án trình Bộ VHNTDL phê duyệt hồ sơ quy hoạch 5 di tích: Thung lũng Tình Yêu, thác Prenn, thác Đatanla, hồ Tuyền Lâm, hồ Xuân Hương - Đà Lạt; đã lập quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di tích Quốc gia đặc biệt khảo cổ Cát Tiên gắn với phát triển du lịch đến năm 2030...
Toàn tỉnh có 33 Làng nghề truyền thống và nghề truyền thống, gắn với văn hóa các dân tộc, với nông nghiệp, sản xuất rau, hoa công nghệ cao như: 05 Làng hoa truyền thống trên địa bàn TP.Đà Lạt (đã được UBND tỉnh Lâm Đồng công nhận); các Làng nghề: Trồng dâu nuôi tằm, làm gốm, làm rượu cần, dệt thổ cẩm và các nghề truyền thống như: Đan lát, đúc nhẫn bạc, làm nõ, bầu hồ lô…
2. Nỗ lực của chính quyền và ngành VHTTDL
Trước nay, lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng rất quan tâm công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể trên địa bàn tỉnh. UBND tỉnh đã ban hành Đề án “Bảo tồn và phát triển không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên các dân tộc tỉnh Lâm Đồng đến năm 2020”; Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2022; Đề án“Bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc bản địa, khôi phục và phát triển các làng nghề truyền thống gắn với hoạt động du lịch trên địa bàn Lâm Đồng giai đoạn 2018 - 2022, định hướng đến năm 2030”; lập Đề án trình Bộ VHTTDL công nhận “Làng Văn hóa dân tộc Chu Ru” (tại xã Proh - huyện Đơn Dương), kinh phí đầu tư xây dựng hơn 7 tỷ đồng…
Thông qua các Đề án được UBND tỉnh phê duyệt, Sở VHTTDL đã chỉ đạo các đơn vị trực thuộc đẩy mạnh các hoạt động hướng về cơ sở, đầu tư cho cơ sở. Trong đó, phối hợp với chính quyền và phòng Văn hóa - Thông tin các địa phương tiến hành khảo sát, đánh giá thực trạng việc quản lý, bảo tồn và khai thác các di sản văn hóa, các danh lam phục vụ du lịch… Qua đó, kịp thời chấn chỉnh tình trạng các doanh nghiệp nhận quản lý, khai thác các danh lam thắng cảnh phục vụ du lịch nhưng thiếu đầu tư, hoạt động kém hiệu quả; ngăn chặn tình trạng xâm hại, xuống cấp một số di tích…
Thực hiện Đề án của Chính phủ về hỗ trợ phục dựng các lễ hội truyền thống của đồng bào các DTTS, các năm gần đây, Sở VHTTDL đã đầu tư phục dựng 10 lễ hội tiêu biểu của đồng bào các DTTS bản địa đã mai một như: Lễ Pơthi (của người Chu Ru và người K’Ho ở huyện Đức Trọng), lễ Nhô Wèr (của người K’Ho nhóm Srê ở huyện Di Linh), lễ Bok Chu-bur (của người Chu Ru ở huyện Đơn Dương); nghi thức cúng lúa rẫy của người Mạ ở Bảo Lâm; lễ Nhô rơhe (mang lúa về kho của người K’Ho ở huyện Lâm Hà); lễ cưới của người K’Ho huyện Lạc Dương...
Giữa tháng 12/2022, thực hiện Dự án “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS, gắn với phát triển du lịch”, Sở VHNTDL đã đầu tư 20,64 tỷ đồng phục dựng và bảo tồn 2 Làng truyền thống của người K’Ho tại huyện Lạc Dương và huyện Di Linh; kinh phí trích từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia về “Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, giai đoạn 2021 - 2025”.
Bên cạnh đó, ngành VHTTDL còn triển khai nhiều hoạt động phong phú, nhằm giáo dục ý thức của cộng đồng các DTTS trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, nhất là thế hệ trẻ. Hằng năm, Sở VHTTDL chức Lễ hội Văn hóa cồng chiêng toàn tỉnh (nay là “Ngày hội Văn hóa - Thể thao vùng đồng bào DTTS”). Tại Ngày hội, UBND tỉnh đã trao danh hiệu Nghệ nhân cho các cá nhân có nhiều đóng góp trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa các DTTS; lập hồ sơ đề nghị Nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý. Đến nay, Lâm Đồng có 59 Nghệ nhân cấp tỉnh đã được tỉnh công nhận; 15 “Nghệ nhân Ưu tú” đã được Chủ tịch nước phong tặng.
Những năm qua, Sở VHTTDL còn chú trọng tổ chức các lớp truyền dạy cồng chiêng tại các xã, huyện có đông người K’Ho, Mạ, Chu Ru sinh sống. Đến nay, đã tổ chức hơn 100 lớp dạy cồng chiêng, thu hút gần 2.000 nam, nữ thanh thiếu niên các DTTS tham gia. Hiện toàn tỉnh có hơn 100 đội, nhóm cồng, chiêng hoạt động; có 5 đội nhóm chiêng vừa thành lập để phục vụ du lịch tại các huyện: Lạc Dương, Đức Trọng, Di Linh, Đạ Huoai, Đơn Dương; toàn tỉnh duy trì hoạt động có hiệu quả 16 đội, nhóm cồng chiêng thường xuyên biểu diễn phục vụ du khách tại các điểm tham quan của Lạc Dương, Đà Lạt, Đức Trọng, Đạ Huoai… Cũng từ nguồn kinh phí của Đề án, Sở VHTTDL đã cấp 30 bộ cồng chiêng, 120 bộ trang phục truyền thống các DTTS cho các đội, nhóm cồng, chiêng tại các huyện. Đặc biệt,huyện Đạ Huoai cũng đã chi ngân sách mua, cấp các dụng cụ sinh hoạt văn hóa và 9 bộ cồng, chiêng cho 9 Tổ dân phố vùng DTTS…
Với sự quan tâm chỉ đạo và đầu tư kinh phí cho hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa các DTTS, tin rằng văn hóa các DTTS bản địa Lâm Đồng sẽ được khôi phục và phát triển mạnh trong những năm tới…
Thanh Dương Hồng